Sei que teño o blog cheo de trapalladas. Debería facer limpeza, pero cústame quitar cousas do medio. Escolle ti o que che pareza e non fagas caso do resto.

12.1.24

Ao sur da liberdade

As angueiras do día a día non me deixaron tempo para falar da novela Ao sur da liberdade, de Xosé Henrique Costas

Sendo sincero, debo confesar que non lin a novela. Ou si. O que non lin foi a versión definitiva, editada por Morgante, pero lin o mecanoscrito que o autor tivo a ben enviarme cando aínda era obra inédita. E ben que me soubo. Agardo poder meterlle o dente axiña á versión editada porque me din que aínda gañou coa cocedura.

Atopei na novela datos que eu descoñecía, porque a nosa historia cóntannola como nola contan e xa vai sendo hora de que se abran portas que nos agocharon. Atopei interesantes reflexións teolóxicas que ignoraba -Disque na versión editada lle meteron un pouco a tesoira porque seica parecían excesivas-. Atopei aventuras que me lembraron as lecturas felices da adolescencia, algo favorecido polas fermosas ilustracións de Heitor Picallo. Atopei un léxico riquísimo, ben acaído ós tempos en que se sitúa a historia, algo que se bota de menos en moitos dos autores actuais... Atopei, en definitiva, unha novela que angaiola tanto polo contido coma pola lingua e polo estilo. 

Ademais, tiven a honra de participar na primeira presentación da novela. Foi xa o 17 de novembro en Ribadeo, nun acto organizado pola Agrupación Francisco Lanza. Dende aquela, foron xa moitos os lugares onde o autor participou en actos similares e cónstame que a obra está sorprendendo e tendo unha magnífica acollida.

Presentación da novela, en Ribadeo

Trátase da primeira novela que publica o amigo Quique, pero os que xa tivemos a sorte de ler outras, estamos seguros de que non ha ser a única, porque hai textos que non poden quedar no caixón dos inéditos.


23.11.23

Literatura Galegoasturiana. Presentación en Ribadeo

Portada do libro
O venres, día 17 de novembro, tivo lugar na Casa de El Viejo Pancho de Ribadeo a presentación do volume Literatura Galegoasturiana, do que xa teño falado neste blog. 

Suso F. Acevedo, Dores Fernández Abel e Xosé Henrique Costas, durante a presentación.

No evento acompañáronme Xosé Henrique Costas, coordinador do libro, e Dores Fernández Abel, da Agrupación Cultural Francisco Lanza, que organizou o acto. Estaba prevista a presenza de Xoán Babarro, coautor do traballo, que finalmente non puido asistir.


Intervención de Xosé Henrique Costas

Aproveitando a presenza en Ribadeo de Xosé Henrique Costas, presentouse tamén a súa primeira novela, de recente aparición: Ao sur da liberdade. Trátase do primeiro volume dunha triloxía ambientada na Gallaecia do século VIII, en que se funden historia, cultura, lingua e identidade coas aventuras dun mozo que foxe para evitar que o condenen por un crime que non cometeu.

Ampliaremos información sobre este libro na próxima entrega.

Portadas dos dous libros presentados.

25.9.23

"En Brandán", de Lucía Ferro

O día 16 deste mes participei na presentación da nova novela de Lucía Ferro na biblioteca de Barreiros. Foi un pracer colaborar con esta exalumna e ademais estar acompañado por Dani García, tamén exalumno e agora concelleiro, que fixo de anfitrión. É impagable sentir o afecto de quen hai tempo tivo que aturarnos nas aulas. 

Con Lucía Ferro e Dani García na biblioteca de Barreiros.

En Brandán, a nova obra de Lucía, é se cadra menos orixinal polo contido ca Resaibo amargo e tamén máis sinxela, polo menos en aparencia, pero non por iso menos interesante.

Portada de En Brandán (Imaxe: Amazon)

Na presentación dixen que Lucía deixara a sanidade para dedicarse á literatura e enseguida me decatei de que estaba errado: tanto unha novela como a outra demóstrannos que Lucía segue comprometida co mundo da sanidade pero agora faino desde a literatura. Mérito e atrevemento.

Se en Resaibo amargo se  tocaba o tema das mafias farmacéuticas, algo novidoso na literatura galega, podemos dicir que En Brandán ten se cadra un contido máis clásico, xa que se trata dunha obra de investigación na cal cómpre esclarecer a morte dunha persoa. Iso é algo moi presente na literatura galega polo menos desde que Carlso Reigosa publicou Crime en Compostela.

Pero a novela é algo máis ca iso. Non é casualidade que Lucía centre a trama en xente marxinal, moitas veces relacionada coa droga ou con outras adicións. Tan marxinal é que a vítima, ignorada en vida ("Non era de grande interese na vila”) aparece sen vida na marxe dun río. Marxinal na vida e na morte.

Na obra podemos atopar tamén algúns aspectos de rigorosa actualidade, como é o papel das mulleres en determinadas profesións, neste caso no corpo de policía, onde hai quen pensa que o seu corpo está ó servizo de calquera man que pase cerca.

O estilo non difire do que xa vimos en Resaibo amargo: sintaxe simple, oracións breves, ausencia de adornos innecesarios... Aínda sendo consciente de que nada malo hai no uso de períodos longos se están ben construídos, o certo é que como lector agradezo esta sinxeleza. Amais diso, parécenos que a autora equilibra acertadamente narración, descrición e diálogo.  

Un aspecto moi meditado na novela é o remate. Para chegar a ese punto sen contar máis do que se quere dicir, a autora tivo que facer un exercicio de esforzo lingüístico do que quen le non se dacata ata que chega onde hai que chegar. Pero, pero non é cousa de que o desvelemos aquí.

22.8.23

Literatura Galegoasturiana

 

Foto: Tania F. Faílde


Dan tanto traballo as vacacións que nin tiven tempo de informar dunha publicación recente coa que teño algo que ver.

Está xa á venda o volume Literatura Galegoasturiana, editado polo Servizo de Publicacións da Universiade de Vigo, do que somos coautores Xoán Babarro, Rita Bugallo e eu mesmo. 

A obra reúne, en versión actualizada -nalgún caso con textos inéditos-, o contido de tres volumes que se publicaron por separado cos títulos de Évos un ameicer guapo. Aproximación á poesía en lingua galega do occidente de Asturias (2007), A herdade que nós temos. Historia e escolma da prosa en galego do Eo-Navia (2008) e Literatura dramática e teatro en galego do Eo-Navia (2009).


Foto: Tania F. Faílde

O promotor da iniciativa e coordinador da mesma foi Xosé Henrique Costas, como xa sucedera cos tres títulos antes mencionados. Agradecemos a súa confianza e a colaboración de todas as persoas que nos axudaron agora e hai quince anos, máis ou menos.

Agardamos que este volume, de case 500 páxinas, sexa de interese para a xente da zona e para o público en xeral e que contribúa a darlle vida á lingua galega no occidente de Asturias.   

Foto: Tania F. Faílde


18.7.23

Joselu, galego

Joselu é o futbolista de moda nos últimos meses: debutou coa selección española, marcou goles importantes, fichou polo Madrid...

Foto: Faro de Vigo

Joselu Mato naceu en Alemaña pero criouse en Silleda. Nese noso concello deulle as primeiras patadas ó balón e tamén tocaba o clarinete na Escola Municipal de Música. Daquela era Triana para todos. O Director seica lle dixo un día: "Deixa o balón e aplícate á música, que do fútbol non vas vivir". Xa se ve que tiña bo ollo.

Joselu axiña fichou polo Celta e despois por varios equipos de España, Inglaterra e Alemaña. Estivo moitos anos a un bo nivel polo mundo adiante, pero o éxito indiscutible tardou algo en chegar. Nos dous últimos xa non houbo dúbida da súa calidade: no Alavés e no Español converteuse nun dos futbolistas máis rendibles. Goles desde a humildade.

En Silleda celebraron os seus éxitos e decidiron honralo: engadíronlle o seu nome ó campo de fútbol, que agora se chama Estadio do Outeiriño Joselu Mato, e os da Escola de Música dedicáronlle unha sentida homenaxe.

Nese acto, alguén de Silleda fixo de speaker e falou todo, todiño en castelán. Despois colleu o micro Joselu, que naceu en Alemaña e leva anos vivindo en lugares distintos de España, de Alemaña e de Inglaterra e falou como falaba de pequeno: en galego.

Outro gol de Joselu que celebramos desde a distancia, de paso que lle desexamos que anote moitos máis.

8.5.23

Homenaxe a Xavier Miró

Cartel da homenaxe a Xavier Miró

I

Ribadeo é un pobo agradecido e alguén tivo a idea de homenaxear a unha persoa relacionada co mundo da música e da cultura: Xavier Miró. 

Foi un pracer colaborar no evento, preparando o guión para a presentación, algo do que se encargaron Estela Veiga e Brais Varas, de 2º de BAC. Sergio Villar, sempre na memoria. Ía ser el. Canto mérito ten esta rapazada!

Van unhas pinceladas do que alí se dixo, omitindo a relación de participantes, que non procede aquí:

II

Marzo de 1968. Uns meses antes de que estourase en París o maio do 68, un concerto de Raimón na Universidade de Santiago é o pistoletazo de saída para o que se acabaría denominando a “Nova canción galega”.

Un grupo de persoas ligadas á Universidade constituíron o que se coñeceu como “Voces Ceibes”. Interpretaron temas tradicionais e musicaron textos propios ou poemas de distintos autores.

Paralelamente, outra xente empezou a compoñer cancións en galego, a gravar discos e a dar concertos. Por suposto, todo ese labor facíase baixo a atenta lupa da censura, que eliminaba co seu famoso lapis vermello todo o que non era do seu agrado.

Entre estes artistas estaba un mozo ribadense que daquela andaba por Madrid: Xavier González-Miró.

Xavier Miró iniciárase na música en Ribadeo, participando en veladas benéficas nas que interpretaba diversos éxitos da época. A súa formación musical foi practicamente autodidacta. Xunto coa madrileña María del Carmen Martínez, formou o dúo María e Xavier. En 1969 publicaron o seu primeiro disco con dúas cancións: "Brilla raio da aurora" e "O borracho". Nese mesmo ano editaron o seu segundo traballo, que incluía o tema "Catro vellos mariñeiros", que se fixo moi popular.

Non debemos esquecer que aínda que a letra das cancións non fose reivindicativa, o feito de cantar en galego daquela xa era un acto de resistencia.

En 1970 María e Xavier editaron dous novos discos. O tema que de máis sona foi "Miña ruliña", co que participaron no festival de Torremolinos.  

Motivos laborais provocaron a disolución do grupo. Con todo, Xavier, aínda que con menos dedicación á música, seguiu compoñendo temas para el e para outra xente.

III

Como sorpresa da nosa colleita, quixemos darlle voz á súa filla Ruth, que nos remitiu desde Arxentina un emotivo texto que se leu no acto e que reproducimos a continuación:

“Algo que sempre admirei do meu pai é como se mergulla de cheo e en cada cousa que fai. Aprendín co seu exemplo a loitar con paixón por aquilo que desexo.

Non sempre é doado. Sobre todo, coma hoxe, cando eses desexos te teñen lonxe da casa.

Por sorte hai lazos que desafían os quilómetros, e a música é un deses lazos.

As súas cancións acompañáronme sempre, e na sinxeleza das súas composicións, na beleza das súas melodías, podemos reencontrarnos sempre que queiramos”.

Queriamos contalo e contado queda.

18.4.23

Premio Otero Pedrayo. Crónica breve dunha entrega.

I
A cousa vén de aquí e non queremos repetirnos en exceso.

II
Con marzo xa esmorecendo, fomos a Trasalba. Eu esperaba atopar as bocarribeiras do Ribeiro tinxidas de amarelo, pero o tempo das mimosas seica xa pasou.  

Chegar de Ribadeo a Trasalba non é cousa pequena. Este país debe ser dos poucos que aínda ten capitales de provincia comunicadas -é un dicir- con estradas do século pasado. 

Antón Suárez, Lucía Miranda, Estela Veiga, Nora Maseda, Ángela Fernández e Claudia Vizoso (Alumnado premiado). Dolores Faílde e Suso F. Acevedo (Profesorado acompañante).
Diante da casa-museo Otero Pedrayo.


Pero chegamos a tempo e con ben. Celebrouse moito o traballo do alumnado, que puxo á vista da xente textos pouco coñecidos relacionados con Otero Pedrayo. Supoño que os de máis chaman a atención son os dous poemas que Otero lle enviou a Gamallo en 1940, ós que accedemos grazas á xenerosidade de Toni Deaño, que custodia o arquivo familiar.

Dun deles xa temos falado neste blog: é un acróstico que Otero lle dedica a Gamallo, no que loa a figura do polígrafo ribadense. O outro cremos que é totalmente inédito. Polo menos non se recolle no volume Poesía, que Galaxia publicou en 2010, baixo edición de Don Xesús Alonso Montero. Trátase dun poema no que Otero fala do Pico Sagro (sic) como elemento cómplice da paisaxe ritual da  Catedral de Santiago. O monte compórtase como unha persoa que lle fai reverencia ás torres da catedral, mentres o sol é o botafumeiro.

O poema vai encabezado cun debuxo do propio autor:

Pico Sagro, fino e magro...

Textos enviados por Otero Pedrayo a Gamallo Fierros (Do arquivo da familia Gamallo Fierros)

Visitamos a casa museo de Otero guiados pola amabilidade de Patricia Arias Chachero, que tamén participou noutros momentos ó longo da xornada.

Na entrega do premio, Don Xesús Alonso Montero falou moito e ben da importancia dos premios, dos libros e de moitas cousas máis. No xantar acompañounos con amena conversa e envexable lucidez. A xornada continuou en Ourense, con máis actos e máis xente que fixo uso da palabra, pero o que máis gusta é ver a rapazada, a propia e a allea, gozando cunha xornada oteriana, alegres coma paxariños en primavera, fóra das aulas, coñecendo o País.

Toda actividade pode mellorarse, pero ver o Ribeiro en primavera sempre vale a pena.

10.3.23

Otero Pedrayo e Ribadeo.

[Preme na imaxe para ver o vídeo]

O xurado do II Premio Escolar Otero Pedrayo tivo a ben concederlle o premio, na categoría de grupos, a un vídeo documental elaborado por un equipo de alumnado e profesorado do que formo parte.

O equipo fórmámolo Ángela Fernández González, Nora Maseda Freije, Lucía Miranda Santamarina, Antón Suárez García, Estela Veiga García e Claudia Vizoso González, alumnado de “Literatura galega e sociedade”, materia de libre configuración de centro do IES de Ribadeo Dionisio Gamallo;  o profesor Pipo Refojo e eu mesmo.

No traballo informamos, basicamente, de tres aspectos que relacionan a Otero Pedrayo con esta zona: as publicacións de Otero Pedrayo no xornal El Aldeano de Castropol, a correspondencia de Otero Pedrayo a Dionisio Gamallo Fierros que se conserva no arquivo familiar, e unha serie de artigos de Gamallo Fierros sobre Otero Pedrayo co gallo sa súa xubilación como profesor da USC, que recollen unha conferencia previa do ribadense no instituto de que era director.

Trátase de contido pouco coñecido, no caso das colaboracións na prensa, e inédito no caso do epistolario de Otero a Gamallo. Entre as cartas de Otero, destacamos unha de 1940 que contén un poema dedicado ó Pico Sagro non recollido na recompilación da poesía de Otero publicada por Galaxia e un acróstico dirixido polo ourensán ó polígrafo ribadense, do que xa falamos noutra ocasión neste blog.

Agradecemos a consideración do xurado, presidido por D. Xesús Alonso Montero, e tamén queremos mostrar o noso agradecemento á familia de Gamallo Fierros, especialmente ó seu sobriño Antonio Deaño, por permitirnos consultar e reproducir o epistolario de Otero Pedrayo a Gamallo e por facilitar as fotos que se inclúen no traballo.

Na comunicación da decisión nas redes sociais, a Fundación Otero Pedrayo comenta o seguinte:

“O premio ao mellor traballo en grupo recaeu no IES Dionisio Gamallo Fierros polo seu traballo sobre Otero Pedrayo e Dionisio Gamallo Fierros. Presentaron un vídeo documental no que aportan e comentan material autógrafo e bibliográfico moi pouco coñecido ata o de agora e que deixou ao xurado totalmente abraiado”.


9.2.23

"Taramundi, mil versos" e moito máis aínda

Afortunadamente, nos últimos tempos a actividade relacionada co galego de Asturias está máis viva ca este blog e alégrome de que así sexa.

A última iniciativa, á que tiven honra de ser convidado, foi a presentación do libro Taramundi, mil versos, de Alberto Calvín, en Ribadeo. Agradezo o convite do editor Pablo Quintana e aproveito para amosarlle a miña admiración por todo canto leva feito pola cultura galega. De paso, xusto é aplaudir o traballo de Xoán Babarro no proceso de elaboración deste poemario e en moito máis.

Foto: Farruco Graña

Estiven indeciso sobre se levar notas escritas ou non para a miña intervención. Independentemente de que lle faga caso ou non, cando teño que falar en público normalmente levo escrito algún tipo de guión, pero desta vez case me daba vergonza porque sabía que Alberto ía recitar, se llo pedían, mil versos e máis aínda a peito descuberto, sen necesidade de abrir o libro. Alberto ten esa capacidade memorística porque é na súa cabeciña onde nacen os poemas e só despois de telos ben aquelados pasan ó papel.

Foto: Farruco Graña

Foi así como declamou un poema tras outro, igual ca fixera xa na presentación da Veiga, antes do Nadal, ou na de Taramundi, hai uns meses, cando se publicou o libro.

É xa un tópico dicir que Alberto Calvín é un poeta popular. Así é, efectivamente, pero un non gusta de que esta etiqueta vaia moitas veces asociada a unha concepción secundaria da poesía, como se os poetas populares xogasen nunha división interior. Debullando con calma os mil versos de Alberto, un atópaos máis cerca do Terra Chá de Manuel María ca das rimas de Cesáreo Poupariña.

Nas páxinas do libro espérannos aspectos autobiográficos, reflexíóns metapoéticas, cantos ás terras de Taramundi, oficios e costumes tradicionais, apeiros de labranza, relixiosidade popular, regatos, vexetación, fontes, carreiros, camiños, congostras, animais, estacións do anos, xente con nomes e apelidos ou designada cos seus hipocorísticos... e sobre todo, lingua, moita lingua. O libro de Alberto é un extenso vocabulario práctico do galego de Taramundi, tan veciño e tan da casa.

Cadrando coa presentación en Ribadeo de Taramundi, mil versos, recibimos grazas á xenerosidade do amigo Quique Costas un libro que ten certa relación co que nos ocupa: A obra poética mañega. Versos valeoris na nosa fala, de Domingo Frades, recentemente falecido. A clasificación temática que fan Alicia Manso e Quique Costas dos textos do cacereño cadran en boa medida coa que se podería facer do de Taramundi.

Quero rematar cunha cita que penso que vén moi ó caso en relación co papel que a aldea debe desempeñar na literatura galega. Trátase dun fragmento dunha entrevista a Olga Novo publicada no Faro de Vigo o 6 de xaneiro deste mesmo ano.

“A miña paisaxe emocional e a miña memoria persoal están absolutamente enraizadas nunha aldea do interior de Lugo. É desde aí desde onde eu vexo o mundo. E desde o punto de vista ideolóxico paréceme importante tamén que ese mundo teña cabida no que coñecemos como alta cultura ou cultura literaria. A cultura labrega é moi profunda, pero moitas veces negada e considerada de segunda, e a min paréceme que na cultura non pode haber xerarquía. Eu son herdeira desa cultura e considero que o meu deber moral é darlle voz”.

MÁIS VIDA: INFORME SOBRE A LINGUA DEL EO-NAVIA

Cartel da presentación do "Informe" en Boal.

Como dicía, nos últimos tempos houbo máis osíxeno para a lingua galega en Asturias e quero destacar o labor do colectivo Axuntar. Hai xa meses presentaron en Boal o Informe sobre a lingua del Eo-Navia e despois fixeron o propio noutras vilas do occidente. Parabéns ós membros que promoveron e alimentan este ilusionante colectivo.

Fragmento da portada do Informe

Pódense ver vídeos do acto desde estas ligazóns: 

Presentación Informe: 12, 3, 4

Aínda habería máis que contar, pero isto xa é longo de máis.

20.6.22

Onde estará Silleda?

En xullo de 1926 Vicente Risco, Ramón Otero Pedrayo, Lois Feixoo, Antón Sánchez, Florentino Cuevillas, Alfonso V. Monxardín  e Xavier Prado realizaron unha viaxe desde Ourense ata o Pico Sacro. Cuevillas e Monxardín uníronse ó grupo en Silleda, a onde chegaron no Castromil; os outros fixeron todo o percorrido a pé. No Pico Sacro xuntáronse con outros amigos chegados desde Compostela, a onde foron despois todos xuntos.

Xavier Pardo fai a crónica da viaxe a partir de notas que foi redactando Risco e publícaa en A Nosa Terra en varias entregas nos números 227 a 235, desde o 25 de xullo de 1926 ata o 1 de abril de 1927, aínda que a primeira non é propiamente a crónica de ningunha etapa, senón unha introdución ás entregas posteriores.

O sete de xullo xuntáronse na casa de Risco para definir o traxecto e o oito comezan a viaxe. O itinerario discorre polo “camiño dos arrieiros”, que pasa polo Carballiño, O Irixo, Vilatuxe, Laro, Silleda e continúa despois pola Ulla cara a Santiago.

Camiño dos Arrieiros ó seu paso por Laro (Mapa: Vuelo Americano, 1956) 

Camiño dos Arrieiros ó seu paso por Laro (Mapa: PINOA, 2017)

Camiño dos arrieiros entre Vilanova e Pazos (Oleiros) [Foto: Lito Andión]

Silleda aparece mencionada por primeira vez no nº 231, do 1 de nadal. Polo que conta o cronista, a etapa deparoulle fermosas vistas, pero tamén moita dureza:

Eran as catro da tarde cando deixabamos a Ponte Irixo, que é a derradeira aldea de algunha importanza na ruta Carballiño- Silleda. 
Coa derradeira casa do Irixo escomeza a serra, brava, adusta, forte e misteriosa, que xa casi vai ata perto de Silleda. 
Ao deixar, pois, O Irixo e rubir á serra, escomezaba pra nós, a parte máis penosa, e a máis seria da nosa pelengrinaxe. Tiñamos inda moitas leguas por diante para chegar a Silleda, mais non tiñamos camiños nin xente que nos indicara se iamos ben.
Afortunadamente, levábamos unha boa carta de ruta, sacada do Fontán, que nos tiña que servir de “brújula” para nos ourentar. 
Non embargante, ao entrar na serra entrou en nosco a preocupazón. Tiñamos que andar moito e ben, pra que non nos collese a noite n-ela. A toda costa, precisábamos chegar a Silleda n-ista xornada, sopena de dormir á intemperie. E isto pra nós non tiña nada de divertido. 

Tramo O Irixo- A Hermida, no mapa de Fontán, que usaron para planificar a ruta

No número 232, do 1º de xaneiro do 27, retómase a situación anterior e continúa detallando a viaxe:

Ás cinco e media chegamos á Hermida do Fondo [...] Esta é a derradeira aldea do Irixo, e tamén da provincia do Ourense: a de Pontevedra escomenza xa na Hermida do Medio, pra que inda temos moito que andar. [...]

A Hermida do Medio no mapa de Fontán

Xa o sol vai quentando menos, cando, logo de moito andar, tocamos o límite das terras ourensáns. Son as sete do serán e estamos no outo da Hermida do Medio. [..]

Seguimos camiñando apresa, e con folgos de abondo pra chegar a Silleda, que xa nos parez que estará a dúas ou tres horas. Ás sete e dez estamos no punto máis outo da serra, camiño do Espiño; marca o altímetro que levamos, 880 metros.
Chegamos ó Espiño ás sete e vinte [...]
Seguimos polo lugar de Castiñeiras, na parroquia de Lebouzán. De eiquí imos á Saborida e Dodeirón (sic) da mesma freguesía. Ás nove e quince estamos en Vilatuxe, desde onde se olla, tamén á esquerda, o monte Chamor. [...]
A Saborida- Lodeirón- Vilatuxe [Mapa: PINOA, 2017]


O Espiño- A Saborida [Mapa: Fontán]
Pasada a divisoria das augas, atopámonos na terra de Trasdeza. Cruzámonos con xentes que nos demandan si por alí vai pasar o tren. As casas son cada vegada meirandes e boas; os albres máis outos e sombrosos, e camiño máis amprio e millor. 

E aquí aparécenos a primeira dúbida sobre os detalles do itinerario. O cronista di que están en Trasdeza, pero a continuación sinala que seguen nos Carballiños (Vilatuxe) e describe con detalle o campo da feira:

Son as dez. Cai a noite, e camiñamos entre lusco e fusco cando pasamos polo campo da feira de Carballiños, que é un lugar fermoso, que é un lugar fermoso, con camiño tan bo coma unha estrada moderna de primeiro orde, eisí é de ancho e de ben pisado. O campo da feira é moi grande, cadrado, arrodeado de casetas moi longas de táboas, todas pechadas e prantado de outísimos carballos e algús castiñeiros que xuntan as ponlas convertindo o campo en fermoso túnel.

[...]

Xa case é noite pecha e índa temos que chegar a unha casa detrás dunha ponte pra tomarmos por ela pra Silleda.

Supoñemos que se refire á ponte da Veiga, onde está o Deza e, verdadeiramente comeza a terra de Trasdeza:

En algús pobos dinnos que estamos pra chegar, mais por moito que andamos a estrada non parez. [...]
De súpeto, o camiño estréitase e escomeza a baixar. Vai de cote entre as somas do arboredo. A noite faise escura e, ás vegadas, nós alumeamos c’unha linterna eléitrica, pra non ter que tropezar.
Temos que ir baixando pra o río, mais andamos e andamos e o río non chega.

Pero desconcértanos de novo a información que lles dá a muller a que se refire o seguinte fragmento:

Chegamos a un lugar, onde nos fala unha muller desde unha casa, mais outa que o camiño, boa e con luz acesa. Dinos que aquelo chámase a carretera, mais debe ser pol-a que imos pisando e non pol-a outra, pois inda temos que andar moito ata que por fin chegamos á ponte, do outro lado da que comeza a estrada que vimos buscando. Hai alí outras dúas casas, unha con parra diante. Botamos a andar pol-a estrada, layándonos de que seia tan de noite, e non pidamos ademirar a paisaxe que debe ser ben fermosa.

Cruzarían, por fin, a ponte da Veiga e estarán en Trasdeza?

Levamos andando moito sen atopar nin casas nin xente. Facemos unha pousa no pretil dunha ponte.

A que ponte se refire? Pazos, se cadra?

As horas van avanzando e nós seguimos anda, anda, anda pol-a estrada camiño de Silleda que cada vez se nos antoxa máis lonxe de nosco. [...] É noite pecha, ben pecha.

A marcha continúa, con poucas referencias e bastante desorientación:

Arboredo grande e sombroso de un lado e d’outro; unha volta tras d’outra sen topar a ninguén. Algunha vegada, o ladrar de un can anuncia que pasamos por onde algunha casa, ou casas. Ás veces se non ven, metidas entr’e o arboredo. Se están â veira da estrada están pechadas e sen luz. De unha vez cruzamos con dous camiñantes. De outra con un só. Dimpois, ninguén. [...]
Xa temos visto ao lonxe as luces de unha vila, mais desapareceron. Ao pouco principiamos a ver outras â dereita. As outras eran â esquerda. De noite non hai xeito de identificalas. O camiñar tórnase xa canso e noxento.

Por fin, algún dato de que o obxectivo está ó alcance. Aínda que tamén xorden as dúbidas sobre se Silleda será unha vila que se move, coma as illas Gutor, Babarón e Trapobana, das que nos fala Cunqueiro no Sinbad.

Por fin hai casas con lus â veira da estrada. N-unha síntese falar; petamos na porta e sainos ao corredor unha muller; preguntamos o que falla pra Silleda; dinos que dúas legoas. Volta a andar. Non falta de nós quen pese si seremos xoguete de un engano do trasno, e que Silleda, a cada volta afasta máis de nós. Casos de istes teñen pasado e non hai boyeiro, nin carreteiro, nin arrieiro que non seipa de algún que lle pasou a il. [...]

Máis cans. Máis carballos. Sons e paisaxes que se repiten:

E andamos e andamos. Novas casas anonciadas pol-o ladrar dos cás. Adiante. Arboredo de un lado e d’outro. O camiño agora rube. Coidamos que vencida a costa, e chegados ao lobro, atoparemos Silleda; máis non. Voltamos a baixar, e non ollamos ren. Hai á dereita, ao principiar a baixada, unha chea de albres decotados, de feitío pantasmagórico, destacando sobre o ceo. A baixada alóngase e o noso paso faise xa apurado de máis. Baixamos e baixamos e Silleda non parez nin ao lonxe, cando entre o arboredo dos lados hai algún craror.
A estrada de cote silandeira... Onde estará Silleda?

 

Será a baixada ó río da Mera a que se cita no fragmento anterior [Mapa: Fontán]

Despois de tanto desespero, de máis árbores, o cronista introdúcenos unha descrición que había valer para situalos se coñecésemos a paisaxe daqueles anos nas proximidades de Silleda:

Chegamos a unha gran renta, unha perspectiva versallesca, entre dúas ringlas de outos albres. Á esquerda hai un valado novo de pedra, con postes de unha gran finca. Camiño longo, longo, longo... Logo torce, e outra renta igoal. Andamos e andamos e semella que non saímos dun sitio [...]


Serán estas as carballeiras que atravesan antes de chegar a Silleda?
[Mapas: Vuelo americano (1957) e PINOA (2017)]


Por fin, a poder de moito andar, óllase aló no fondo unha luz brillante, eléitrica, con seguranza. Andamos e pasamos diante de un pau con luz coma os da vía do tren.
Alá lonxe hai outra. Andamos. Cruzamos un camiño imitante a un paso a nivel. Parez que imos chegare a unha estación do tren. Andamos e andamos. Por fin estamos en Silleda; alá está a estrada de Ourense. Chegamos a ela e atopamos ó Sánchez e a Risco, sentados nun banco de pau e ferro diante de unha casa. Nós sentámonos tamén. Descanso que ben merecemos dimpois de seis legoas de camiño.
É a unha da madrugada.

O fragmento anterior fainos dubidar sobre por onde entraron en Silleda. A alusión ó “paso a nivel” ten que ser unha percepción errónea, porque o ferrocarril Santiago- Ourense inaugurouse en 1958, e non cremos que a vía estivese en obras xa 1926.

O certo é que os nosos camiñantes, por fin, chegaron a Silleda e o cronista conta que non lle foi doado atopar pousada. Á unha da mañá aínda non tiñan onde durmir, todo estaba pechado e non sabían onde estaban as pousadas. Salvounos un arrieiro que lles axudou a buscar onde pasar a noite e incluso se lles ofreceu, se non atopaban cama, a acollelos na súa casa porque, segundo cita literalmente o cronista: “Eu non sei quen son, mais sexan quen sexan, máis ladrós ca min non han ser”.

Finalmente durmiron na de Trabazo e ó día seguinte ben entrada a mañá do día dez de xullo, erguéronse e no comedor redactaron a maior parte da crónica da viaxe. Xantaron en compañía dunha mestra natural de Toral de los Vados que poñía escola cerca de Silleda, durmiron a sesta mentres agardaban a Cuevillas e a Monxardín, que viñan no Castromil, pasadas as seis da tarde continuaron camiño en dirección a Ponte Ulla, etapa que o cronista denomina “curta e sen importanza”, pois dada a hora que era non se achegaron a Carboeiro. Fixeron parada en Chapa onde recolleron caravillas que “teñen por esta terra a chapa de ferro rematada n-unha cruz”. Ademais di que “as partes das casas están moitas d-elas recubertas de chapa de zinc cravada, c’os cravos ben dispostos”. Polo que contan, víase moita chapa en Chapa.

Despois beberon gasosa na Bandeira, pasaron xa con noite pecha por Orazo, “onde hai unha fábrica de campás”, e chegaron ás once da noite a Ponte Ulla, onde cearon chourizos, ovos, “bon viño da Ulla con agulla e molete de Sat-Yago” e durmiron nunha pousada de arrieiros a carón da igrexa.

Ó día seguinte remataron o traxecto ata o Pico Sacro, onde se xuntaron con “queridos irmáns de ideal” chegados desde Santiago, a onde volverían todos xuntos.





[Distintos tramos do camiño no mapa de Fontán]


NOTA:
Despois de que redactase este artigo, coméntanme que alguén estudou xa o trazado da ruta e que os camiñantes, despois dos Carballiños (Vilatuxe) foron por Barcia, Gresande, Mato (Cristimil), Prado, a Ponte Taboada e desde alí cara a Silleda.

Sen máis datos, non me convence ese trazado, a non ser que se perdesen. O cronista di que usaron o mapa de Fontán e nesa carta xeográfica, como se pode comprobar na última imaxe, vese perfectamente o camiño dos arrieiros polo Pereiro (Laro) e Oleiros. Pola contra, non hai absolutamente nada que indique a ruta por Barcia, Cristimil e Ponte Taboada.  

No texto da crónica, tampouco hai nada que faga pensar que a viaxe fose por Ponte Taboada. O único, unha alusión que se fai a algo que parecía unha estación de tren, pero ten que ser unha percepción errónea porque en 1926 non existía a estación do tren de Taboada.

Agradezo máis datos.

 

5.6.22

Letras no Campo

Letras no Campo é o nome co que se coñece a Feira do Libro de Ribadeo, que creo que non pode chamarse de tal xeito porque só pode ser Feira do Libro o que a Xunta di que é Feira do Libro. Cousas da burocaracia.

O nome é o de menos. O certo é que por alí pasou xente amiga que aínda acredita en que un libro é un tesouro:

Belén Rico, poeta da Veiga, pronunciou o pregón con emoción, como ela fai todo, e tivo a ben citarnos a algúns galegos que sempre lle tivemos aprezo a ela e ós seus versos. 

Belén Rico pronunciando o pregón 

Despois, entre outros, asistimos á presentación de Paseando canguros, de Xesús Trashorras; unha escolma ampla pero incompleta, segundo palabras propias, dos moitos textos que o autor de Castroverde foi compoñendo desde que a xubilación lle deu o tempo libre que unha mente inqueda como a súa precisaba.

Presentación de "Paseando canguros", de Xesús Trashorras

Pero de todos os actos que tiveron lugar, agradounos de xeito especial a presentación de  Resaibo amargo de Lucía Ferro, porque Lucía foi alumna e se a unha exalumna de literatura se lle dá por escribir quere dicir que un, cando menos, non a espantou do mundo das letras, e xa non é pouco nos tempos que corren.

Lucía, nos últimos anos afincada nos Países Baixos, tece nesta súa primeira novela unha interesante historia onde teñen protagonismo as relacións persoais máis complexas e as mafias da industria farmacéutica, algo que seguramente coñece de cerca debido á súa condición de sanitaria.

Lucía Fernández Rodríguez, "Lucía Ferro"

A maiores, agradounos ver de novo, aínda que neste caso fose só como vendedor, a Pablo Quintana, un todoterreo da investigación e da difusión cultural con especial atención á comarca do Eo Navia.

Hanme desculpar o resto das persoas que presentaron obras nesta feira que non é feira, pero tampouco pretendía aquí facer unha listaxe do asunto. 

Que veñan máis letras, que o campo non ten portas!

2.6.22

Tesouros Novo(s) e V(B)ellos

Poetas e músicos en Mondoñedo

O toupo fuza pouco porque o tempo escasea, pero o mundo segue dando voltas e, aínda que sorprenda, hai veces que vira como debe.

En Mondoñedo agroman voces do pasado que din, con sobrada autoridade, que a literatura ten que ter vida prioritaria, que ten que medrar a semente que eles espallaron. Non vaia ser que alguén tome en serio o verso de Cordal:

"Non cres que este val daba un bon encoro?"

[...]

o cabelo dos anxos

daba volta baixo as augas

sobre a roda sen nome de santa catarina

Pero imos librando e seguro que Leiras, Noriega, Cunqueiro e toda a tribo de poetas que alí houbo aplaudiron a presenza na vella cidade do norte, hai cousa dun mes, de Miguel Anxo Fernán Vello, Olga Novo e Xuán Bello. Se lle engadimos a música de Gelría e os versos de xente nova que aviva o lume, xa non hai máis que pedir.

Olga Novo
Miguel Anxo Fernán-Vello
  
Xuán Bello

"Unha Novo entre dous V(B)ellos" dixen eu a xeito de brincadeira e Miguel Anxo tomoume a palabra e repetiuno na palestra. Pero despois de escoitar voces de tanta altura, corríxome a min mesmo e digo

En Mondoñedo, unha vez máis, houbo tesouros Novo(s) e V(B)ellos.

Que Cunqueiro me perdoe o destrozo do seu título.